NGUYỄN ĐỨC CẢNH VỚI ĐẢNG BỘ VÀ PHONG TRÀO CÔNG NHÂN, TỔ CHỨC “CÔNG HỘI ĐỎ” Ở HẢI PHÒNG
Những năm đầu thập kỷ 20 của thế kỷ XX, phong trào đấu tranh của CNLĐ Hải Phòng khá rầm rộ, trong đó có các cuộc đấu tranh khá tiêu biểu trong cả nước và có tiếng vang quốc tế. Thực tiễn phong trào cách mạng Hải Phòng những năm này đã góp phần giúp cho người thanh niên giàu lòng yêu nước Nguyễn Đức Cảnh giác ngộ về lý tưởng cộng sản, gắn bó hầu hết hoạt động cuộc đời của mình cho phong trào đấu tranh cách mạng của đội ngũ công nhân và nhân nhân lao động thành phố Hải Phòng.
Năm 1926, khi còn học ở trường Thành Chung, Nam Định, sau khi tham gia lãnh đạo cuộc đấu tranh cuộc đấu tranh bãi khóa của sinh viên đòi để tang Cụ Phan Châu Trinh, Nguyễn Đức Cảnh bị mật thám Pháp lùng bắt và sau đó bị đuổi học. Đồng chí quyết định lên Hà Nội đi làm thợ trong một cơ sở sản xuất tiến bộ. Từ đây, Nguyễn Đức Cảnh gắn bó với phong trào công nhân và cống hiến trọn cuộc đời mình cho sự nghiệp cách mạng cao cả. Tháng 9/1927, Nguyễn Đức Cảnh được tổ chức cử sang Quảng Châu dự lớp huấn luyện chính trị của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc trực tiếp đào tạo. Giác ngộ lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, Nguyễn Đức Cảnh từ bỏ con đường cách mạng tư sản và gia nhập tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Sau đó, Nguyễn Đức Cảnh cùng nhiều đồng chí cách mạng tiền bối khác lần lượt về Hải Phòng xây dựng tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, mở rộng tuyên truyền cách mạng, vận động công nhân. Nhờ hoạt động tích cực của Hội, phong trào yêu nước, phong trào công nhân ở Hải Phòng bắt đầu chuyển dần theo khuynh hướng vô sản, từ “tự phát” từng bước chuyển biến mạnh mẽ sang đấu tranh “tự giác” mang tính chính trị và giai cấp sâu sắc.
Năm 1928, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là Ủy viên Kỳ bộ Hội Việt Nam cách mạng thanh niên Bắc Kỳ phụ trách vùng Duyên hải và sau đó kiêm Bí thư tỉnh bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Hải Phòng. Nguyễn Đức Cảnh đã đề xuất thực hiện chủ trương “vô sản hóa”, cùng với các đồng chí Hoàng Quốc Việt, Lương Khánh Thiện, Nguyễn Lương Bằng,… vào làm tại các cơ sở sản xuất. Nguyễn Đức Cảnh đã vào làm việc tại Nhà máy Carông. Họ đã hòa mình với những người lao động, quần chúng thợ thuyền “cũng mocơm, manh áo rách, chiếc nón tơi và đôi chân đất, những chiến sĩ cách mạng đã sống và lao động thực sự cuộc đời của người thợ bị áp bức, bóc lột”. Với sự phát triển nhanh của tổ chức Hội ViệtNam cách mạng thanh niên và hoạt động tích cực của hội viên, trong đó có vai trò đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, Hải Phòng trở thành một trung tâml ao động từ khắp các địa phương trung tâm phong trào đấu tranh sôi động nhất ở Việt Nam. Đồng chí đã trực tiếp chỉ đạo nhiều cuộc đấu tranh, trong đó có cuộc đấu tranh của hơn 2.000 công nhân Nhà máy xi măng với mục tiêu đòi tăng lương, chống đánh đập. Các cuộc đấu tranh được, tổ chức, chỉ đạo chặt chẽ, khẩu hiệu, yêu sách phù hợp, nên đạt kết quả tạo khí thế và kinh nghiệm, phương pháp đấu tranh mới cho CNLĐ Hải Phòng. Nhiều tài liệu do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh biên soạn, được in ấn đơn giản, ngắn gọn chuyển đến tay công nhân học tập như “Tổ chức Công hội như thế nào?”. Tài liệu này có tác dụng rất quan trọng trong hướng dẫn việc thành lập và hoạt động của Công hội đỏ trong công nhân để tập hợp và phát động công nhân đấu tranh. Trong hai năm 1928, 1929 đã nổ ra 17 cuộc đấu tranh lớn của công nhân Hải Phòng được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và báo chí thời kỳ đó đưa tin.
Đầu năm 1929, phong trào cách mạng Hải Phòng phát triển nhanh cả về số lượng và chất lượng. Đặc biệt phong trào công nhân diễn ra sôi động, nhiều cuộc đấu tranh mang tính điển hình toàn quốc. Từ thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cấp bách phải thành lập Đảng kiểu mới của giai cấp công nhân. Ngay sau tham gia khi thành lập chi bộ Cộng sản đầu tiên tại số nhà 5D Hàm Long (Hà Nội), tháng 4/1929, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã xúc tiến thành lập tổ chức cộng sản đầu tiên ở Hải Phòng, gồm 3 người: Hoàng Văn Đoài, Nguyễn Hữu Căn và Nguyễn Đức Cảnh là người phụ trách. Đến tháng 6/1929, từ 3 người ban đầu, chi bộ đã phát triển thêm những người tiên tiến tham gia thành 95 người với 14 chi bộ tại các cơ sở: Xi Măng, Cảng, Bồi bếp, Bưu Điện, Đình Vũ, Carông - Sacric, Rôbe - Stai, Máy Tơ - Chai - Bát - Điện Cửa Cấm, Sova - Quảng Thái Long - Bách nghệ, Máy Gạch - Máy gạo - Phốt Phát, Hãng dầu Stăngđa - Pháp Á, Nhà trường, Hãng buôn, Nhà in Viễn Đông. Trên cơ sở này, Ban tỉnh ủy lâm thời của Đông Dương Cộng sản Đảng tại Hải Phòng được thành lập. Ngày 28/7/1929, Đoàn đại biểu Công hội đỏ Hải Phòng dự Hội nghị đại biểu Tổng Công hội đỏ Bắc kỳ lần thứ nhất tại Hà Nội. Tổng Công hội đỏ Bắc kỳ được thành lập, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được bầu làm Tổng thư ký. Đến đầu tháng 8/1929, Trung ương lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng chỉ định đồng chí Nguyễn Đức Cảnh làm Bí thư Ban Tỉnh ủy lâm thời Hải Phòng. Tỉnh ủy nhanh chóng củng cố, mở rộng tổ chức, phát động phong trào đấu tranh và thực hiện chủ trương của trên cử cán bộ ra vùng mỏ Hòn Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông, Uông Bí,…để xây dựng các chi bộ cộng sản. Tổng Công hội đỏ Hải Phòng mở hội nghị do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh chủ trì và bầu Ban chấp hành gồm Hoàng Văn Đoài (công nhân điện Cửa Cấm), Bùi Bá Đằng (công nhân Máy Tơ), Phạm Đông (công nhân xi măng). Tỉnh ủy thông qua Công hội đỏ phát động phong trào đấu tranh của công nhân toàn thành. Các cuộc đấu tranh nổ ra rầm rộ hơn trước và đều có sự thống nhất của chi bộ Đảng hay Công hội đỏ với mục đích rõ ràng, biện pháp linh hoạt. Tiêu biểu là cuộc đấu tranh của công nhân Carông, công nhân hãng đầu Pháp - Á ngày 23/9/1929, công nhân xi măng ngày 22/10/1929, công nhân Cảng 24/11/1929.
Từ cuối năm 1929 đến đầu năm 1930, phong trào cách mạng Hải Phòng phát triển khá mạnh, lôi kéo các tầng lớp nhân dân tham gia mà trong đó phong trào công nhân là nòng cốt và lực lượng đi đầu trong đấu tranh. Đảng bộ Đông Dương Cộng sản Đảng ở Hải Phòng đã chỉ đạo tổ chức kỷ niệm Cánh mạng Tháng Mười Nga, in báo “Sao Đỏ” để kịp thời tuyên truyền chủ trương, cổ vũ phong trào. Tổ chức Đoàn Thanh niên cộng sản do Đảng bộ lãnh đạo cũng ra tờ “Tia Lửa”. Đây là những tờ báo đầu tiên mang tiếng nói chính thức của tổ chức cộng sản ở Hải Phòng.
Cuộc khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933 của chủ nghĩa tư bản cũng đã diễn ra trầm trọng ở nước Pháp. Đế quốc Pháp tìm mọi cách trút hậu quả lên giai cấp công nhân, nhân dân lao động Pháp và các nước thuộc địa. Nạn thất nghiệp trở lên trầm trọng. Bọn chủ nhà máy nhất loạt hạ lương công nhân 10%, kéo dài thời gian lao động trong ngày, đe dọa đánh đạp và giãn, đuổi thợ. Lo ngại trước khí thế đấu tranh sục sôi của nhân dân, chúng tăng cường đàn áp bắt bớ những người cộng sản. Trong bối cảnh lịch sử ấy, Đảng bộ Hải Phòng ra đời, dưới sự chỉ đạo trực tiếp, thường xuyên của Xứ ủy Bắc kỳ (đóng tại Hải Phòng) do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh làm Bí thư.
Sự ra đời của Đảng bộ Hải Phòng đã thúc đẩy thành lập và mở rộng tổ chức Công hội đỏ ở hầu hết các nhà máy. Ban chấp hành Tổng Công hội đỏ Hải Phòng được củng cố, chỉ đạo thống nhất hành động của công nhân giữa các nhà máy, xí nghiệp. Phong trào đấu tranh của quần chúng lao động bước sang giai đoạn mới, kêu gọi “ Công nông toàn thế giới liên hiệp lại, phản đối đế quốc, ủng hộ Xô - Viết Nga, đạp đổ tư bản chủ nghĩa, dẹp đổ Nam triều và chính quyền phong kiến”; góp sức cùng cả nước dấy lên cao trào đấu tranh cách mạng, mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ - Tĩnh (1930 - 1931), buộc thực dân Pháp hoang mang lo sợ, điên cuồng và đê hèn khủng bố trắng phong trào đấu tranh cách mạng của nhân dân ta.
Tháng 4/1931, sau khi dự hội nghị nghe truyền đạt Nghị quyết của Trung ương, trên đường về cơ sở, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh bị địch bắt ở làng Yên Dũng Hạ (nay là xã Thủy Hưng - sát thành phố Vinh). Sau đó thực dân Pháp mở tòa đại hình, kết tội tử hình Nguyễn Đức Cảnh. Trong xà lim án chém, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh vẫn dành thời gian, tập trung sức để viết cuốn “Công nhân vận động” chuyển ra cho Trung ương. Ngày 30/7, thực dân Pháp đưa đồng chí Nguyễn Đức Cảnh về Hải Phòng và sáng ngày 31/7/1932, chúng đã thi hành bản án tử hình đồng chí cùng với đồng chí Hồ Ngọc Lân trước cửa Đề lao Hải Phòng. Trước khi lên máy chém, thái độ bình tĩnh, hiên ngang của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân đã làm kẻ thù run sợ. Khi cuộc hành quyết diễn ra, kẻ thù cũng phải cúi đầu chào.
Cuộc đời hoạt động cách mạng gắn bó phong trào công nhân và công đoàn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - người đầu tiên đã khơi dậy và thắp sáng “ngọn lửa cách mạng vô sản” ở thành phố Hải Phòng. Dù trên cương vị nào được tổ chức cách mạng giao phó, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đều thể hiện nguyên tắc tổ chức, linh hoạt, sáng tạo trong việc cụ thể hóa chủ trương của Đảng, đưa phong trào đấu tranh của công nhân, nhân dân lao động Hải Phòng phát triển hết sức rầm rộ, sôi nổi và đều khắp, trực tiếp lãnh đạo, xây dựng tổ chức cộng sản đầu tiên ở thành phố Hải Phòng. Sự ra đời của tổ chức cộng sản đầu tiên của Hải Phòng là kết quả của quá trình vận động, trưởng thành của phong trào công nhân và phong trào yêu nước của nhân dân Hải Phòng dưới dự chỉ đạo của lãnh tụ Nguyên Ái Quốc, đã chọn Hải Phòng là “đầu cầu” để truyền bá chủ nghĩa Mác Lê - nin ở Việt Nam.
SÁNG MÃI CUỘC ĐỜI NGƯỜI CHIẾN SĨ CỘNG SẢN KIÊN TRUNG, BẤT KHUẤT
Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo, có truyền thống yêu nước, sớm giác ngộ lý tưởng cách mạng và gắn bó với phong trào công nhân, Nguyễn Đức Cảnh đã trở thành một trong những sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, là người sáng lập ra Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ, tổ chức tiền thân của Tổng LĐLĐ Việt Nam ngày nay. Đồng chí còn là người có công lao to lớn trong việc thành lập các Chi bộ Cộng sản đầu tiên ở Hải Phòng và khu mỏ vùng Đông Bắc, trở thành Bí thư xứ ủy Bắc kỳ và Bí thư đầu tiên của Đảng bộ thành phố Hải Phòng. Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí tạo nên bước ngoặt đặc biệt quan trọng cho phong trào đấu tranh cách mạng ở Việt Nam.
Dù trong hoàn cảnh khó khăn nào, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh luôn thể hiện đạo đức và phẩm chất cách mạng trong sáng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với sự nghiệp cách mạng, tin tưởng vào sự tất thắng chủ Chủ nghĩa Cộng sản; hiến dâng trọn cả đời mình cho nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng. Đối với kẻ thù, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh luôn giữ một tinh thần đấu tranh kiên quyết, gan vàng, dạ sắt, không khoan nhượng; không nao núng, giữ vững khí tiết của người cộng sản, dù phải hy sinh tính mạng nhưng vẫn lạc quan, tin tưởng đồng chí, đồng đội vào sức mạnh của quần chúng công nông, có Đảng Cộng sản lãnh đạo sẽ đem lại cơm no, áo ấm, đất nước độc lập, tự do.
Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh mãi mãi in đậm trong lịch sử của Đảng ta, dân tộc ta, trong phong trào công nhân và công đoàn. Các thế hệ cán bộ, đảng viên, đội ngũ CNLĐ và công đoàn thành phố luôn tự hào và biết ơn đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, người hiến trọn đời mình trong phong trào công nhân, công đoàn.
Để ghi nhớ công lao to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đối với sự nghiệp cách mạng của đất nước và thành phố, hiện nay tại Hải Phòng có 1 đường phố đẹp, nằm ở trung tâm thành phố mang tên Nguyễn Đức Cảnh, ngay nơi cách đây 85 năm (31/7/1932) thực dân Pháp đã thi hành án tử hình đồng chí. Đã có 2 trường học mang tên Nguyễn Đức Cảnh tại quận Lê Chân và huyện Kiến Thụy. Tượng đài đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được đặt trong khuôn viên Cung Văn hóa LĐHN Việt Tiệp, một công trình văn hóa khang trang do Công đoàn nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Tiệp Khắc (trước đây) dành tặng cho giai cấp công nhân và tầng lớp nhân dân thành phố sinh hoạt, học tập.
Năm 2008, thể theo nguyện vọng của cán bộ, giai cấp công nhân và đông đảo các tầng lớp nhân dân, được sự đồng ý của Trung ương, Tổng LĐLĐ Việt Nam, Thành ủy, UBND thành phố Hải Phòng đã chỉ đạo xã hội hóa xây dựng Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và liệt sỹ Hồ Ngọc Lân tại nơi tìm thấy hài cốt hai đồng chí, xã An Đồng, huyện An Dương.
Sau khi đưa vào quản lý và sử dụng, nơi đây trở thành một trong những địa chỉ đỏ thiêng liêng của thành phố nói riêng, giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn Việt Nam nói chung trong việc giáo dục tư tưởng, truyền thống cách mạng sâu sắc về tấm gương sáng của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh một trong những lãnh tụ xuất sắc của Đảng ta, một người con ưu tú của dân tộc đã trọn đời hy sinh vì Đảng và Tổ quốc. Tuy nhiên, vị trí và diện tích xây dựng Nhà tưởng niệm hiện tại khá chật hẹp và thiếu các tiện ích công cộng.
Nhân dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh (02/02/1908 -02/02/2018) và thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc, trên cơ sở báo cáo đề xuất của Thành ủy Hải Phòng và Tổng LĐLĐ Việt Nam, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã đồng ý về chủ trương xây dựng mới Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh với quy mô khang trang hơn tại mặt bằng Công ty CP Giầy vải Thống Nhất (Công ty đã đồng ý di chuyển, trả lại mặt bằng và thành phố đã bố trí mặt bằng mới cho công ty). Đây là công trình có ý nghĩa quan trọng, được Thành ủy, Hội đồng nhân dân, UBND thành phố Hải Phòng coi là 1 trong 18 công trình trọng điểm của thành phố trong năm 2018. Đồng thời là công trình do Tổng LĐLĐ Việt Nam và thành phố Hải Phòng cùng chung tay xây dựng từ nguồn xã hội hóa, sự ủng hộ của công nhân, viên chức, người lao động và các tổ chức, tầng lớp nhân dân Hải Phòng và cả nước. Công trình đã góp phần tích cực vào việc giáo dục truyền thống, lý tưởng cách mạng cho đội ngũ CNVCLĐ và các thế hệ mai sau về cuộc đời và tấm gương hy sinh anh dũng của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, đồng thời có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xây dựng giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn vững mạnh, xây dựng và bảo vệ đất nước ngày càng phát triển phồn vinh, nhân dân ấm no, hạnh phúc.